Ingmar Bergman
Ingmar Bergman był jednym z najwybitniejszych twórców światowego kina, niekwestionowanym mistrzem psychologizmu filmowego nieustannie wykorzystującym w swoich dziełach wątki autobiograficzne.
Początki jego kariery sięgają 1944 r., kiedy to zadebiutował jako scenarzysta "Skandalu" Alfa Sjöberga. Jego najnowszym dziełem była "Bergmanova sonata" - sztuka z 2005 roku.
Przez 56 lat pracy twórczej wyreżyserował 57 filmów (w większości według własnych scenariuszy) oraz 26 słuchowisk radiowych, wystawił ponad 140 spektakli teatralnych, kilkanaście telewizyjnych i 3 opery. Obok dwóch książek o własnym życiu i twórczości ("Laterna magica" i "Obrazy") napisał 12 scenariuszy dla innych reżyserów oraz 19 dramatów. Wyprodukował 8 filmów a w 15 wystąpił. Jest laureatem kilkudziesięciu nagród, m.in.: 9-krotnie był nominowany do Oscara, a w 1971 r. otrzymał specjalną statuetkę - nagrodę im. Irvinga G. Thalberga. Jego obrazy: "Źródło" (1960), "Jak w zwierciadle" (1961) oraz "Fanny i Aleksander" (1983) wygrały Oscara dla najlepszego filmu obcojęzycznego. 7 razy Bergman odbierał nagrody w Cannes, w tym w 1998 r. za całokształt twórczości. Za osiągnięcia wyróżniło go także jury w Wenecji wręczając mu specjalnego Złotego Lwa (w samym konkursie brał udział 5-krotnie, wygrał go 3-krotnie) oraz Gildia Amerykańskich Reżyserów Filmowych (1990), 6-krotnie uzyskał nagrodę Narodowego Towarzystwa Amerykańskich Krytyków Filmowych. W 1998 r. na festiwalu Camerimage razem ze swoim wieloletnim współpracownikiem, Svenem Nykvistem, został wyróżniony specjalną Złotą Żabą dla Najlepszego Duetu: Reżyser-Operator.
Wychowywał się w surowej rodzinie protestanckiego pastora Erika
Bergmana i jego żony Karin de domo Akerblom. Pierwsze próby
dramaturgiczne i aktorskie podjął jeszcze w czasie studiów na wydziale
literatury i sztuki na uniwersytecie w Sztokholmie. Po ukończeniu nauki
debiutował najpierw jako dramaturg ("Śmierć Kaspra", 1942), potem
scenarzysta ("Skandal"), wreszcie reżyser ("Kryzys", 1946, według
własnego scenariusza opartego na sztuce Lecka Fischera). W 1947 r. jego
film "Okręt do Indii" został zaprezentowany na festiwalu w Cannes.
Pierwsze lata pracy artystycznej nie przyniosły mu jednak wielu
sukcesów. Publiczność i krytyka chwaliły jego osiągnięcia jako reżysera
teatralnego, natomiast słabo oceniały jego próby dramaturgiczne i
filmowe. Fiaska finansowe jego kolejnych obrazów stawiały pod znakiem
zapytania jego dalszą karierę jako filmowca. Kilka tytułów zrealizował
tylko dzięki pomocy niezależnego producenta Lorensa Marmstedta, m.in.
"Więzienie", w którym poruszył większość powracających w jego
późniejszych filmach motywów i problemów związanych z metafizyką,
moralnością, psychologią i wiarą.
Chłodno została przyjęta jego pierwsza filmowa "trylogia" mówiąca o pożegnaniu z młodością, na którą złożyły się "Do radości" (1950), "Letni sen" (1951) oraz "Wakacje z Moniką" (1953). W 1953 r. zrealizował "Wieczór kuglarzy" uznany przez współczesną krytykę za jego pierwsze arcydzieło. Jednak i ten film, będący obok "Więzienia", "Milczenia" (1963) oraz "Z życia marionetek" (1980) jednym z jego najbardziej pesymistycznych obrazów, został zdruzgotany przez ówczesną prasę. Jeden ze szwedzkich dziennikarzy napisał: "Odmawiam dokonywania oględzin ostatnich wymiotów pana Bergmana".
Druga połowa lat 50. okazała się natomiast jednym z najbardziej udanych okresów w twórczości artysty. Sukces odniosły jego 3 ironiczne komedie: "Lekcja miłości" (1954), "Marzenia kobiet" (1955) oraz "Uśmiechy nocy letniej" (także 1955). Ostatni z tych obrazów przyniósł Bergmanowi Nagrodę Specjalną na festiwalu w Cannes. Jego nazwisko stało się znane na całym świecie. Wielkim powodzeniem w Szwecji cieszyły się jego projekty w Teatrze Miejskim w Malmö, gdzie reżyserował w latach 1952-1958. W 1957 r. zrealizował dwa najwybitniejsze "moralitety filmowe" w historii kina: "Siódmą pieczęć" oraz "Tam, gdzie rosną poziomki" (z reżyserem Victorem Sjöströmem w roli profesora Isak Borga). Obrazy te robił razem ze swoim stałym zespołem współpracowników, wśród których znajdowali się aktorzy Gunnar Bjornstrand, Max von Sydow, Ingrid Thulin i Bibi Andersson oraz operator - Gunnar Fischer. Dekadę zamknął publikacją swojego manifestu programowego "Każdy film jest moim ostatnim filmem" (1959).
Lata 60. otworzyły kolejny etap w twórczości i życiu Bergmana. Zrealizował "Jak w zwierciadle", "Gości wieczerzy pańskiej" (1963) oraz "Milczenie", filmy uznane za jego drugą "trylogię". Zmienił się jego styl, pojawiły nowe tematy: niemożność porozumienia, samotność, relacje rodzinne. Jego filmy zaczęły mieć charakter psychodram, nie było już w nich metafizyki. Zaczął współpracować ze Svenem Nykvistem oraz Liv Ullmann. Przeniósł się także na wyspę Farö, na której z kilkuletnimi przerwami nadal mieszka. W 1966 r. razem ze scenariuszem "Persony", 27 filmu w jego karierze, opublikował kolejny manifest twórczy: "Skórę węża" ukazujący "kryzys wiary artysty w sens uprawiania sztuki". Rok później założył własną firmę produkcyjną - Cinematograph. Po onirycznej i autobiograficznej "Godzinie wilka" (1968) zrealizował swój pierwszy film w pełni wykorzystujący możliwości znaczeniowe użycia koloru - "Namiętność" (1969, taśmy barwnej użył wcześniej tylko raz w 1964 r. w "O tych paniach") oraz pierwszy "Dokument o Farö" (1969).
"Lata 70. - jak pisze historyk filmu Tadeusz Szczepański - to dekada pełna paradoksów w życiu i twórczości Bergmana". Zaczął stale współpracować z telewizją. Wyreżyserował pokazywaną w odcinkach analizę psychologii małżeństwa - "Sceny z życia małżeńskiego" (1973), inscenizację "Czarodziejskiego fletu" (1975) Mozarta oraz "psychologiczny thriller" - serial "Twarzą w twarz" (1976). Po porażce koprodukcji szwedzko-amerykańskiej "Dotyk" (1971), odniósł sukces filmem "Szepty i krzyki" (1973). Klęska przyszła 30 stycznia 1976 r., kiedy został aresztowany przez szwedzką policję podatkową. Bergman musiał wyjechać ze swojego ukochanego kraju. Po krótkich pobytach w Paryżu i Los Angeles osiadł w Monachium, gdzie zaczął współpracować z Residenzteater. W 1977 r. zrealizował swój pierwszy film poza granicami Szwecji - "Jajo węża" rozgrywające się w Niemczech w 1923 r. W 1978 wyreżyserował "Sonatę jesienną" analizującą stosunki pomiędzy matką a córką. Z części jego scenariusza "Miłość bez kochanków" powstał telewizyjny film "Z życia marionetek" zrealizowany w formule kina kryminalnego, w którym znany jest morderca, ale nie motyw jego zbrodni.
Filmem odwołującym się do własnych wspomnień z dzieciństwa - "Fanny i Aleksander" (1982) Bergman zamknął pewien etap swojej kariery: reżysera kinowego. W latach 80 i 90. poświęcił się pracy w teatrze oraz dla telewizji. Po kilku dokumentach wyreżyserował filmy przeznaczone na mały ekran takie, jak "W obecności klowna" (1997). Napisał także kilka scenariuszy przeznaczonych do realizacji w kinie.
« powrót
